نَسک شناسی
یکی از پنج جزء باقیمانده از اوستای بزرگِ ساسانیان، ویسپَرَد نام دارد. این واژه که در اوستا «ویسپَرَتو» آمده از دو واژۀ ویسپَ + رَتو تشکیل شده است. «ویسپَ» یک واژۀ بسیار رایج در زبانهای ایران باستان است که همراه با «هر» به صورت «هرویسپَ» هم به کار می رود که به معنی «همه» یا «هماک» می باشد. «رَد» در اوستا به دو معنی به کار رفته است، نخست به معنی « گاه» و «هنگام»، دوم به معنی «داورِ دادگاهِ ایزدی». واژۀ «رَد» در پارسی هم به کار رفته که بر این اساس بیشتر به معنی «سردار» و «دستوَر» به کار رفته است. در اوستا واژۀ «رَتو» بیشتر همراه با واژۀ «اهو» به کار رفته است، چنانکه در پاره 1 از یسنا 27، اهورامزدا، اهو و رتو پاکی خوانده شده است. ولی در بخش هایی از تیریَشت و فروردین یَشت، اشو زرتشت اهو و رتو و نخستین آموزگار دینی سراسرِ جهانِ خاکی خوانده شده است. در ویسپرد اهورامزدا در جهان مینوی اهو و رتو و اشو زرتشت در جهان گیتی اهو و رتو می باشند. البته در اوستا مردمانی که از اشویی یا پاکی و راستی و درستی برخوردارند نیز «رَد» خوانده می شوند. همچنین ایزدان نگاهبان نیکی ها هم به عنوان رَد برشمرده می شوند. بنابراین واژۀ ویسپَرَد به معنی همه ی رَدان یا همه ی سران مینوی و مادی می باشد.
به گفتهی استاد پورداوود، ویسپرد در اصل سپاس نامهایست که نیاکان نامبردار و پارسای ما برای بخششهای ایزدی، به پیشگاه دادار مهربان آوردهاند. موضوع ویسپرد ستایش رده (=سروان) است. در دین زرتشتی برای هریک از انواع آفریدگان یک گونه گزیده و شاخص در نظر گرفته شده است که آن را «رَد» گفتهاند. در جهان مینوی اهورامزدا و در جهان مادی زرتشت «رَد» است. از «رَدها»: گندم ردِ غلات ستبردانه است، شتر زرد موی ردِ شتران، بازوبند ردِ زره ها و… است.
در متنِ وسپرد از ایزدان، جهانِ مینوی و آسمان و هرچه در آنست و زمین با هرچه بر اوست یاد گردیده و ستایش شده است. در ویسپرد، همهی جشنهای دینی مزدیسنا و هنگام های ستایش و نماز از بامداد و نیمروز و شب و نمازهای افزوده برشمرده شده و هر آنچه با ستایش و نیایشهای دینی مزدیسنا پیوستگی دارد همچون هوم و بَرسم، زُور و مَیزَد و بوی ستوده شده و خشنودیِ رَد یا بزرگ مینویِ هریک از آنها خواسته شده است.
هر یک از فصلهای ویسپرد را کرده گویند. انکتیل دوپرون و اشپیگل آن را به 27 کرده بخش کردهاند و دهارله و وسترگارد آن را به ترتیب به ۲۶ کرده و ۲۳ کرده بخش کرده اند. بخشبندی گلدنر و دارمستتر شامل ۲۴ کرده است که اکنون همین بخشبندی پذیرفته شده است. هر کرده از چند بند تشکیل شده است. شماره بندهای هر کرده با کرده دیگر اختلاف دارد. ویسپرد از یسنا فراهم شده است و بسا از جمله های آن در یسنا دیده میشود و برخی از جملههای آن بازنویسی شده است، بنابراین ویسپرد کتاب مستقلی نیست بلکه پیوست یسناست. از نظر نگارش، ویسپرد شبیه یسناست بویژه به هاتهای ۱-۲۷ یسنا. کمتر مطلبی در ویسپرد آمده که در یسنا نباشد، به عبارتی دیگر ویسپرد همان یسناست ولی با بیانی رساتر و نیایشگونهتر که بیشتر در آن، نمایندگان آفریدههای اهورامزدا بنام «رَتو» یاد شدهاند. به همین دلیل گاهی همراه یسنا در مراسم ها و آیین ها خوانده میشده است. ویسپرد در مراسم دینی با یسنا و وندیداد، که مجموعه این سه بخش اوستا بدون ترجمه پهلوی را وندیداد ساده مینامند، خوانده می شود. در مراسم شش گاهنبار و نوروز هم ویسپرد به تنهایی خوانده میشود.
نسک را از اینجا دریافت کنید: ویسپرد