۴ اكتبر سال ۹۱ پیش از میلاد «ارو رو باز» نماينده ايران در مذاكرات با امپراتوری روم كه در دادگاه به اعدام محكوم شده بود در ميدان بزرگ شهر تیسپون (مدائن) در ملاء عام اعدام شد. وي از بزرگان شهر صددروازه (دامغان) بود و زبان لاتین می‌دانست. جرم او نشستن بر صندلی پایین‌تر از صندلی «سولا» ژنرال رومی در جلسه مذاكرات دو دولت بود. مهرداد دوم یا “مهرداد بزرگ” (نهمین شاه ایران از دودمان اشکانی) این عمل «ارو رو باز» را بزرگ كردن رومی ها و به تعرض تشويق كردنشان تلقی كرده بود و دستور محاكمه او را در دادگاهی كه از پنج قاضی آن سه تن از دامغان ــ همشهريان متهم ــ بودند صادر و این دادگاه وی را مقصر شناخت.
مهرداد دستور داد كه سفیر دائمی روم در تيسپون به مراسم اعدام دعوت شود، جریان را ببیند و گزارش کند تا اثر عمل «ارو رو باز» در ذهن رومیان خنثی گردد. مهرداد دوم گفته بود كه فروتنی یک منش و خصلت شریف است ولی نه در امور سیاسی و مذاكراتی از اين دست با دولت‌های دیگر كه باعث تشویق تعرّض و زیاده طلبی آنها می‌شود.
لقب «بزرگ» را به دلیل مقتدر بودن و نظم و سازمان دادن به امور ایران به مهرداد دوم داده‌اند. وی هنگامی به شاهی رسید که ایران از هر سو آماج تهاجم اقوام مختلف شده بود. مهرداد با دلاوری و درایت تمام نواحی اشغال شده را پس گرفت و مرزهای ایران را در شرق تا کوه‌های هیمالیا و در غرب تا میان‌رودان رساند. در زمان پادشاهی او ایران و روم هم‌مرز شدند. وی همچنین به اوضاع داخلی ایران نظم و سازمان داد و اقتصاد شکوفایی را پایه‌ریزی کرد. مهرداد دوم نخستین شاه اشکانی بود که مانند شاهان هخامنشی خود را شاه شاهان خواند.
مهرداد پس از نشستن بر تخت شاهی، نخست بابل را از تازیان پس گرفت و سپس لشکر به ارمنستان کشید. وی در سال ۱۱۳ پ.م. سراسر میان‌رودان را به دست آورد و آنگاه رو به شرق نهاد. پیش از رسیدن مهرداد به شاهی، “سکاها” به مرزهای ایران و بلخ تاختند، دولت بلخ را نابود کردند و به داخل ایران نیز هجوم آوردند و پارت و گرگان را لگدکوب اسبان خود کردند. حتی اردوان دوم شاه ایران که پدر مهرداد بود، نیز در نبردی با آنان کشته شد. مهرداد با نبردی سهمگین سکاها را چنان شکست داد که دیگر مدت‌ها متعرض ایران نشدند. او پارت و هرات را آزاد کرد و دولت سکایی سیستان را وابسته به دولت اشکانی کرد. وی همچنین مرو و بخش‌هایی از فرارود را نیز تصرف کرد. او همچنین در نبردی که در شمال عربستان کنونی انجام شد، چادرنشینان تازی را که قصد وارد شدن به قلمرو حکومت اشکانی را داشتند، شکست سختی داد و آنها را تا مرکز بیابان عربستان عقب راند. این نبرد برای اعراب درس عبرت بزرگی شد.
او نخستین کس از خاندان اشکانی است که خود را شاهنشاه خواند و ادعا کرد که خاندان اشکانی از نسل اردشیر دوم هخامنشی است. این کار او اقدامی آگاهانه بود تا اشکانیان را ادامه دهنده هویت ایرانی نشان دهد و همین طور این کار حکومت اشکانیان را در پرتو ارتباط یافتن با هخامنشیان بر حق جلوه داد. مهرداد دوم به فرهنگ، آداب و سنن ایرانی بسیار پای بند بود. وی با تلاشی خستگی ناپذیر بر آن شد تا فرهنگ ایرانی را از مظاهر فرهنگ یونانی هلنی پاک کند. در عرصه بازرگانی و سر و سامان دادن به اقتصاد کشور، مهرداد اقدامات بسیاری کرد و در روزگار او بود که راه بازرگانی ایران به چین که در تاریخ به “راه ابریشم” معروف است، گشوده شد. از این پس مبادلات کالا میان چین، هند و برخی سرزمین‌های دیگر موجب شکوفایی اقتصاد کشور گردید.
به دلیل اهمیت سرزمین‌های غربی ایران و میان‌رودان، مهرداد در سال ۹۴ پ.م. به سرزمین‌های شمالی میان دجله و فرات تاخت و پس از کسب پیروزی‌هایی در این منطقه، رود فرات را به عنوان مرز غربی ایران تعیین کرد. وی همچنین در امور ارمنستان که دارای اهمیت بسیاری بود و شاهان آن از تبار اشکانی بودند، دخالت کرد.
در سال ۹۶ پ.م. رومیان در راستای سیاست جهانگشایانه خود به کرانه غربی رود فرات رسیدند و مصمم بودند که ایران و هند را به قلمرو خود ضمیمه کنند. فرمانده قوای روم شخصی به نام سولا بود. مهرداد به خاطر گرفتاری های زیادی که در آن زمان برای اشکانیان پیش آمده بود، صلاح دید که با رومیان وارد جنگ نشود، لذا به آنان پیشنهاد صلح کرد. این پیمان بسته شد، ولی نماینده حکومت اشکانی به دلیل تحقیری که سولا بر او روا داشته بود، در بازگشت اعدام شد. [۱]
✍ پی‌نوشت:
روحانی را در زیر سم اسبان فلان ژنرال رومی، نشاندند؛ رضا پهلوی را در اجلاس قومیت ها و مرکز مطالعات عربی
امروز اگر تنها سایه‌ای از اندیشه سیاسی اشکانیان و ساسانیان وجود می‌داشت، هیچ کدامشان اکنون نفس نیز نمی‌کشیدند.