دادِستان مینوی خرد یا به اختصار مینوی خرد کتابی به زبان پارسی میانه است که صورت پهلوی و پازند آن و نیز ترجمه‌هایی به سنسکریت و فارسی کهن (هم نظم و هم نثر) باقی مانده‌است. این اثر به صورت مجموعهٔ پرسش‌هایی است که «دانا» از مینوی خرد (اهورامزدا) می‌کند و پاسخ‌هایی که مینوی خرد به پرسش‌های وی می‌دهد. واژهٔ دادستان که در نام کامل کتاب دیده می‌شود به معنی حکم، رأی یا فتواست. مینوی خرد نیز همچون دیگر بحثهای کلامی و فلسفی کهن (همچون آثار افلاطن و گفتگوهایش با مردم وشاگردانش) به شکل پرسش و پاسخ می‌باشد، شخصیتی خیالی به نام «دانا» پرسش‌هایی را از «مینوی خرد» می‌پرسد و «مینوی خرد» بدان‌ها پاسخ می‌دهد و ساختار کتاب بر اساس این پرسش و پاسخ‌ها شکل گرفته است.
در میان کتاب‌های نوشته شده به زبان پهلوی و یادگار دوران ساسانیان و بازمانده از یورش تازیان می‌توان به اندرزنامه‌ها اشاره کرد. اندرزنامه‌ها آثاری بودند با جنبه‌های اخلاقی و یا حکمت عملی و لبریز از مواعظ و ادب و آداب و حکم ایرانی.
«مینوی خرد» یا به صورت دقیق‌تر «دادِستان مینوی خرد» به معنای «حکم‌ها و آراء مینوی خرد» یکی از نمونه‌های بارز از اندرزنامه‌های پهلوی‌ست، گرچه این اثر در ردهٔ اندرزنامه‌هاست اما نه به صورت صرف اندرزنامه، بلکه در آن از آفرینش، حیات یا عدم حیات جسم و روان پس از مرگ (معاد)، اساطیر ایرانی، آیین‌های ایرانی و آداب و رسوم ایرانی و غیره نیز به وفور سخن رفته است
اثر در ۶۳ فصل (یک دیباچه و ۶۲ پرسش و پاسخ) تدوین شده‌است. مینوی خرد به دلیل اشتمال بر نکات و اشاره‌هایی که در باب اساطیر و تاریخ دارد، اهمیت دارد.
لازم به ذکر است اگرچه مکتوبات ایرانیان تا دو سه سده پس از اسلام به زبان پهلوی نوشته می‌شد، اما زمان تألیف مینوی خرد به پیش از اسلام بازمی‌گردد و یادگار بازمانده از دوران ساسانیان است زیرا در آن هیچ ذکری از دین اسلام و یا حمله اعراب به ایران نشده است. ولی به نبردهای ایرانیان با ترکان و رومیان اشاره شده‌است. تأثیر زبان پارسی نو، چه از لحاظ دستوری و چه از لحاظ واژگانی در کتاب دیده نمی‌شود.
ذکر این نکته نیز ضروریست که نویسنده‌ی این کتاب نیز مانند بیشتر کتب پهلوی ناشناخته است اما با بررسی مطالب اساطیری این کتاب با دیگر کتب که در حوزه اساطیر است می‌توان پی برد که نویسنده از اطلاعات دقیقی در رابطه با اساطیر ایرانی برخوردار است. همین نگاه را می‌توان به موارد دیگری مانند آفرینش یا آداب و رسوم و … نیز دید و تعمیم داد.
خواننده می‌تواند نکاتی را از آفرینش زمین و آسمان و مخلوقات دیگر تا دوزخ و بهشت و سرنوشت تن و روان آدمی پس از مرگ را دریابد و از شخصیتهای اساطیری چون ایرج و آرش و فریدون و ضحاک و اسفندیار و … سخن‌ها بمیان آمده است.
از برسم و هوم و بهرام ورجاوند و سروش و ایزدان گیتی و ایزدان مینو و دیگر اصطلاحات پیش از اسلام ایرانیان به کرات مطالبی ذکر شده است.
و در مواردی به مقایسات و گاه روابط دقیق و پیچیده‌ی کلید واژگانی همچون «توانگری- درویشی- قدرت» یا «هنر- خرد» «نیکی – بدی» «درویش توانگر-توانگر درویش» «کوشش – تقدیر»«خرد – تقدیر» «دروغ – راستی» و… پرداخته شده است.
احمد تفضلی معتقد است :« مقدمه‌ی این کتاب با آنچه در باب برزویه طبیب در کلیله و دمنه و آنچه در مقدمه شکندگمانیک وِزار و شعری در توصیف خرد [در متون پهلوی جاماسب آسانا] آمده است، شباهت دارد» شاید بتوان گفت تنها شباهت میان «مقدمهٔ مینوی خرد» با «مقدمهٔ کلیله و دمنه در باب برزویه طبیب»، در آن است که در هر دو، این مهم طرح گردیده است که «مردمان دارای کیش‌ها و اندیشه‌های گوناگون و گاه متناقض یا متضاد با یکدیگرند».
و ابوالفضل خطیبی شاهنامه پژوه نیز با مطابقت این کتاب با شاهنامه فردوسی، شباهت‌هایی را میان «دانا و مینوی خرد» با «انوشیروان دادگر و وزیرش بزرگمهر حکیم» دریافت.
برای دانلود این کتاب ارزشمند بر روی نام آن کلیک کنید. مینوی خرد
????????????????