نَسک شناسی
ماتیکانِ هَزار داتِستان (دادستان)؛ به معنای «کتاب هزار رأی قضایی» کتابی است بسیار ارزشمند به زبان پارسی میانه در باره آیین دادرسی ایران در زمان ساسانیان. این کتاب به خط و زبان پهلوی ساسانی (پارسیک) در نیمه نخست سده هفتم میلادی در دوره حکومت خسرو پرویز (۵۵۹-۶۲۸ میلادی)، در ایران ساسانی در گور (فیروزآباد کنونی) که مرکز استان (شهرب) فارس بوده، نوشته شده است. این مجموعه نظریه های حقوقی ایران باستان دست کم ۲۳۸۱ سال پس از پدید آمدن سنگ نبشته قانون حمورابی در سال ۶۱۶ میلادی به صورت کتاب گردآوری شده و یک نسخه از آن به دست ما رسیده است. این نسخه که میراث یک خانواده زرتشتی ایرانی بوده به صورت دو نیمه ناقص جدا شده موجود است که برخی از واژه های آن‌ها نیز آسیب دیده و ناخوانا شده است. نویسنده آن فرخ مرد بهرامان یک قاضی زمان خسرو پرویز است که در شهر گور میزیسته و خود و پدرش در دستگاه قضایی ساسانی بوده اند و به اوراق و اسناد بایگانی قضایی دسترسی داشته اند. «فرخ مرد بهرامان» رأی های صادر از دادگاههای دادگستری ایران ساسانی در سده سوم تا هفتم میلادی را از بایگانی دادگستری گور بیرون آورده و فشرده و کوتاه کرده و در این کتاب گردآورده است. شمار این آراء و نظرها یا به اصطلاح رایج آن زمان، دادِستانها به هزار نمی‌رسد، ولی آن را کتاب هزار دادستان نامیده اند که در ۴۳ باب (در) گردآوری و تدوین شده است. گردآورنده بر آن بوده است که گزاره های دادرسی، چه آن‌هایی که روی داده و چه آن‌هایی که می توانسته روی دهد، را در کتاب گردآوری کند. دیدگاه ها و آراء ده ها حقوق‌دان ساسانی از نسل‌های مختلف در این کتاب آورده شده است و نام بسیاری از آن‌ها نیز ذکر شده است. گردآورنده به برخی از منابع کتاب خود مانند خویشکاری نامه موبَدان (رساله درباره وظایف روحانیون زرتشتی) و دادِستان نامه (رأی نامه یا رساله فتوای قضایی) اشاره کرده است. کتاب تاکنون به طور کامل به پارسی در نیامده است ولی در جهان ۴ ترجمه کامل از آن هست: دو ترجمه انگلیسی، یک ترجمه آلمانی و یک ترجمه روسی. این کتاب را سهراب جمشید جی بولسارا با دیباچه و لغت‌نامه و فهرست به زبان انگلیسی در آورده و هوشنگ آنکلساریا در سال ۱۹۳۷ میلادی (۱۳۱۶ خورشیدی) منتشر ساخته است. آناهیت پریخانیان ترجمهٔ انگلیسی کتاب «ماتیکان هزار داتستان» را در سال ۱۹۹۷ م. / ۱۳۷۶ خ. در کالیفرنیا منتشر کرده است. نسک حاضر با عنوان قانون مدنی زرتشتیان در دوران ساسانیان نوشته زنده یاد موبد رستم شهزادی است که در آن، نسک ماتیکان هزار داتستان نیز گنجانده شده است.
نسک را از اینجا دریافت کنید: ماتیکانِ هَزار داتِستان